Vorige week heeft het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) het zesde en laatste evaluatieverslag (AR6) gepubliceerd waarin de huidige stand van zaken en de gevolgen van de klimaatverandering worden geëvalueerd. Meer dan 700 wetenschappers hebben acht jaar lang gewerkt aan het rapport dat bijna 8000 pagina's telt. De belangrijkste conclusie? We zijn momenteel ver verwijderd van het doel om de opwarming van de aarde te beperken tot 1.5C°.
Introductie
Helaas was dit voor ons en veel andere mensen al glashelder. De gevolgen van klimaatverandering worden steeds duidelijker in alle delen van de wereld en vormen een aanzienlijke bedreiging voor zowel de natuur als de mens. Het bedreigt onze gezondheid, voedselzekerheid, watervoorziening en het milieu waarvan we zo afhankelijk zijn. De gevolgen zijn vooral ernstig voor degenen die het minst hebben bijgedragen aan de uitstoot van broeikasgassen. Op dit moment leven al tussen 3,3 en 3,6 miljard mensen in landen die kwetsbaar zijn voor de gevaren van klimaatverandering, waarbij de meerderheid van de mensen in ontwikkelingslanden woont. Het IPCC stelt dat er nu dringend actie moet worden ondernomen, anders is het in de toekomst te laat om het tij nog te keren.
Dit artikel geeft een korte samenvatting over de grote problemen die klimaatverandering veroorzaakt, de uitdagingen waar we in de toekomst mee te maken krijgen en hoe we ervoor kunnen zorgen dat de stijgende temperaturen binnen de absolute grenzen blijven. Hiervoor hebben we de 6 belangrijkste bevindingen van het rapport op een rijtje gezet.
Belangrijkste bevindingen
1. Het klimaat is in grote mate veranderd als gevolg van de wereldwijde, door mens veroorzaakte, 1.1C° temperatuurstijging.
De huidige wereldwijde temperatuurstijging van 1,1C° veroorzaakt ongetwijfeld merkbare veranderingen in alle regio's van de wereld. De gevolgen hiervan zijn in verschillende vormen zichtbaar. Denk aan het smelten van de ijskappen op de Noordpool, de stijging van de zeespiegel die een bedreiging vormt voor veel regio's (waaronder de Malediven) en extreme weersomstandigheden, zoals de verwoestende overstromingen van afgelopen zomer in Pakistan. Met het huidige niveau van broeikasgasemissies zal de temperatuur van de aarde blijven stijgen en zullen de negatieve gevolgen voor zowel de natuur als de mens groter worden. Zelfs als de planeet slechts een klein beetje opwarmt nemen de daarmee gepaard gaande risico's toe. Een halve graad Celsius opwarming zal bijvoorbeeld voor extremere hittegolven, hevige regenval en droogte zorgen. Hittegolven die vroeger eens in de tien jaar voorkwamen, zullen dan nog vaker en intensiever voorkomen. Bovendien maakt dit soort opwarming het ook waarschijnlijker dat we zogeheten kantelpunten (tipping points) zullen overschrijden. Het overschrijden van kantelpunten kan een sneeuwbaleffect (feedback loops) in gang zetten die het probleem van de opwarming van de aarde nog meer zullen versterken. Zo kan bijvoorbeeld de ontdooiing van de permafrost of het grootschalig afsterven van (oer)bossen tot een snellere stijging van de temperatuur op aarde leiden. Het is om deze reden van cruciaal belang dat er grootschalig wordt opgetreden om zo te voorkomen dat deze negatieve zogeheten feedbackloops werkelijkheid worden.
Bovendien maakt dit soort opwarming het ook waarschijnlijker dat we zogeheten kantelpunten (tipping points) zullen overschrijden. Het overschrijden van kantelpunten kan een sneeuwbaleffect (feedback loops) in gang zetten die het probleem van de opwarming van de aarde nog meer zullen versterken. Zo kan bijvoorbeeld de ontdooiing van de permafrost of het grootschalig afsterven van (oer)bossen tot een snellere stijging van de temperatuur op aarde leiden. Het is om deze reden van cruciaal belang dat er grootschalig wordt opgetreden om zo te voorkomen dat deze negatieve zogeheten feedbackloops werkelijkheid worden.
2. De gevolgen van de klimaatverandering voor mens en natuur zijn omvangrijker dan gedacht en zullen alleen maar toenemen.
Het laatste IPCC-rapport waarschuwt ons dat de schadelijke gevolgen van klimaatverandering nu al erger zijn dan verwacht. De door de mens veroorzaakte opwarming heeft al gevolgen in de vorm van vele weer- en klimaatextremen in alle regio's van de wereld. Dit heeft geleid tot wijdverspreide negatieve gevolgen, verliezen en schade voor zowel de natuur als de mens en dwingt nu al jaarlijks miljoenen mensen hun huizen te verlaten. Het IPCC stelt dat zelfs een beperking van de wereldwijde temperatuurstijging tot 1,5 graden nog steeds niet voor iedereen veilig is en dat een overschrijding van die doelstelling, zelfs als deze tijdelijk is, ernstige en onomkeerbare gevolgen kan hebben. Nu al kampt de helft van de wereldbevolking elk jaar minstens een maand met ernstige watertekorten. Daarnaast maakt het de verspreiding van ziektes zoals malaria mogelijk en is de landbouwproductiviteit in vele delen van de wereld aanzienlijk gedaald.Hier wordt benadrukt hoe essentieel het is om de uitstoot van broeikasgassen zo snel mogelijk te verminderen om de schade van klimaatverandering te beperken.
3. Sommige door klimaatverandering veroorzaakte verliezen en schade zijn te ernstig om te kunnen worden hersteld, wat adaptatie moeilijk maakt.
Volgens het rapport zijn er veel kwetsbare mensen en ecosystemen die nu al moeite hebben om zich aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering. Er bestaan doeltreffende adaptieve maatregelen, maar economische, politieke en sociale obstakels belemmeren de uitvoering. Zo is er onder andere een gebrek aan technische ondersteuning of ontoereikende financiering die de gemeenschappen niet bereikt waar zij het meest nodig is. Naarmate de aarde verder opwarmt, zullen adaptieve oplossingen die momenteel nog levensvatbaar en succesvol zijn juist minder effectief worden. De gevolgen van deze verschuiving betekent dat meer menselijke en natuurlijke systemen de grenzen van hun aanpassingsvermogen zullen bereiken met als gevolg nog grotere verliezen, schade en een stroom aan klimaatvluchtelingen. Maar er is een toekomstperspectief.
Door nu al te investeren in langetermijnplanning en -uitvoering kunnen we belemmeringen voor de toekomst voorkomen en strategieën ontwikkelen die veel verschillende economische sectoren en natuurlijke ecosystemen preventief ten goede komen. Dit vereist echter een flexibele, multi-sectorale en inclusieve benadering die iedereen ter wereld, inclusief kwetsbaardere gemeenschappen, ten goede komt.
4. Adaptieve- en mitigatiemaatregelen zijn effectief voor het opbouwen van veerkracht (resilience), maar er is gebrek aan financiële middelen om oplossingen op te schalen.
Hoewel 170 landen wereldwijd het belang van klimaatactie en adaptieve maatregelen erkennen, hebben veel van die landen nog geen maatregelen geïmplementeerd om dit te realiseren. Een van de voornaamste redenen hiervoor is dat huidige financiering zeer ontoereikend is: namelijk slechts 4% tot 8% van de totaal vereiste klimaatfinanciering. De huidige maatregelen zijn meestal kleinschalig en reactief, terwijl bijvoorbeeld ontwikkelingslanden alleen al 127 miljard dollar per jaar nodig zullen hebben tegen 2030 en 295 miljard dollar per jaar tegen 2050 om zich aan te passen aan klimaatverandering.
Een andere kritieke reden die het IPCC heeft vastgesteld, is dat de financiering voor fossiele brandstoffen nog steeds veel groter is dan die voor duurzame reductie en adaptatie initiatieven. Er is genoeg geld in de wereld om de investeringskloof te dichten, maar economische kortetermijnbelangen wegen nog steeds zwaarder dan het investeren in klimaatvriendelijke projecten die voor ons een veilige toekomst garanderen. Ondanks dat jaarlijkse klimaatfinanciering met 60% is toegenomen, is een nog grotere toename van duurzame financiering nodig om de klimaatdoelstellingen van 2050 te realiseren. Met name ontwikkelingslanden hebben de grootste achterstand en zullen, met behulp van westerse landen, aanzienlijk meer moeten investeren in mitigatie- en adaptatiemaatregelen.
Er zijn echter ook ontwikkelingen die perspectief bieden. Volgens het IPCC zijn er nu al tegen relatief lage kosten adaptieve oplossingen beschikbaar die schaalbaar zijn en voordelen opleveren voor een bestendige toekomst. Ecosysteemgerichte (adaptieve) maatregelen, zoals het beschermen en herstellen van regenwoud en het bevorderen van duurzame landbouwpraktijken, kunnen lokale gemeenschappen helpen zich aan te passen aan extreme weeromstandigheden die hun leven nu al beïnvloeden. Het levert bovendien voedselzekerheid op en zorgt voor het herstel van de lokale biodiversiteit. Voor het succes van deze maatregelen is het van cruciaal belang dat inheemse bevolkingsgroepen en lokale gemeenschappen betrokken worden bij initiatieven.
5. De wereldwijde uitstoot zal vóór 2025 zijn hoogtepunt bereiken.
Volgens het rapport is er een kans van 50% dat de wereldwijde temperatuur de komende decennia de 1.5C° zal bereiken. Wil de mensheid zich echter op dit doel blijven richten, moeten broeikasgasemissies de komende twee decennia zo snel mogelijk worden verminderd zonder enige sprake van overschrijding. Geen overschrijding betekent een maximale uitstoot van 510 GtCO2 (gigaton) voordat in 2050 het netto nul niveau wordt bereikt. Om dit te bereiken moeten de emissies volgens de gemodelleerde trajecten vóór 2025 een piek bereiken en vervolgens snel afnemen, met een daling van 43% tegen 2030 en 60% tegen 2035, vergeleken met de niveaus van 2019. Afgaand op de huidige ontwikkelingen is het onwaarschijnlijk dat dit zal gebeuren, aangezien bestaande en geplande winning van fossiele brandstoffen de limiet met 340 GtCO2 zou kunnen overschrijden. Dit zou het totaal op 850 GtCO2 uitstoot brengen.
6. 10 belangrijke oplossingen voor mitigatietrajecten
Om de doelstellingen echter in zicht te houden, is drastische reductie van emissies binnen alle sectoren van essentieel belang. Het IPCC schetst de 10 belangrijkste oplossingen die ingrijpende veranderingen van de samenleving zullen vereisen. Om dit te bereiken is het van groot belang dat strenge beleids- en adaptieve maatregelen worden genomen om deze systeemverandering te stimuleren. Zo blijkt bijvoorbeeld dat lokale herbebossingsprojecten of regeneratieve landbouwpraktijken de weerbaarheid tegen de effecten van klimaatverandering kunnen vergroten en tegelijk de transitie kunnen bevorderen.
De 10 geschetste oplossingen zijn de volgende:
- Sluiten van kolencentrales wereldwijd
- Investeren in schone energie en efficiëntie
- Retrofit en decarboniseren van gebouwen
- Decarboniseren van cement, staal en plastic
- Overschakelen op elektrische voertuigen
- Openbaar vervoer, fietsen en lopen bevorderen
- De luchtvaart en de scheepvaart koolstofvrij maken
- Stoppen van ontbossing op wereldwijde schaal
- Verminderen van voedselverlies en -verspilling en investeren in duurzame landbouwpraktijken
- Meer plantaardig eten en minder vlees en zuivel consumeren
7. Investeren in koolstofverwijderingsprojecten is essentieel.
Een andere belangrijke factor die het IPCC benadrukt is dat bij het bereiken van de netto nul-doelstellingen, ieder mitigatie scenario investeringen vereist in zowel koolstofvermindering als -verwijdering. Koolstofverwijderingsprojecten verwijderen (historisch) uitgestoten CO2 rechtstreeks uit de atmosfeer. Deze methoden omvatten zowel nature-based solutions, zoals het vastleggen en opslaan van CO2 in bomen en bodems (bv. via herbebossing, agroforestry of herstel van wetlands) als innovatieve technologieën die koolstof rechtstreeks uit de atmosfeer halen (bv direct air capture). Volgens sommige klimaatmodellen zouden verwijderingsmethoden tegen 2050 wereldwijd 5 tot 16 miljard ton CO2-reductie per jaar moeten opleveren. Toch benadrukt het IPCC dat hoe sneller we onze uitstoot op korte termijn verminderen, hoe minder we in de toekomst op dit soort projecten hoeven te rekenen.
Hoe nu verder?
Er is ook kritiek op het rapport. Het IPCC beweert namelijk dat we nog steeds een veilige en leefbare toekomst kunnen garanderen, maar volgens sommige deskundigen zou dit al te optimistisch zijn. Critici stellen dat we zonder acute systeemveranderingen de doelstelling van 1,5C° nooit zullen kunnen halen. Anderen zeggen zelfs dat 1,5C° al buiten bereik is, ongeacht elk mogelijk mitigatiescenario. Wij zijn echter van mening dat we optimistisch moeten blijven omdat er ook veel hoopvolle ontwikkelingen zijn. Daarnaast is 1,6°C altijd beter is dan 1,7°C. Zo stijgen investeringen in hernieuwbare energie in een rap tempo. Regeringen en bedrijven ontwikkelen nieuw beleid en worden steeds transparanter. Niet op de laatste plaats worden rechten en bescherming van natuurlijke ecosystemen, diersoorten en inheemse gemeenschappen steeds meer erkend.
Het realiseren van drastische reductie vereist ongekende systeemverandering, zodat we een duurzame toekomst voor iedereen kunnen creëren. Het IPCC-rapport biedt regeringen en bedrijven duidelijke trajecten en direct beschikbare oplossingen die binnen ieders bereik liggen. Er zijn nu al snelle, haalbare en (kosten)effectieve oplossingen beschikbaar om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen, waardoor de verwachte schade en vernietiging voor zowel mens als milieu geminimaliseerd kan worden.
Uiteindelijk kunnen deze oplossingen ook voor additionele voordelen zorgen die onze ecosystemen helpen te herstellen (aangezien de biodiversiteitscrisis ook existentiële prioriteit nodig heeft) en leiden tot gezondere en veerkrachtigere gemeenschappen. Zo kan het behoud van natuurlijke ecosystemen, het herstel ervan middels (her)bebossing en duurzaam bosbeheer en de bevordering van koolstofvastlegging in de landbouwsector elk jaar de klimaatdoelstellingen in grote mate helpen te verwezenlijken. Door daarnaast duurzame financiering op te voeren, te investeren in internationale samenwerking, innovatieve technologie te bevorderen en de nadruk te leggen op billijke oplossingen in de komende jaren, met name in de meest kwetsbare regio's, kunnen we dergelijke extreme risico's voorkomen en een duurzame toekomst voor iedereen wereldwijd creëren.
Bekijk onze vluchtcompensator en ontdek de voordelen en het gebruik ervan in onze blog.
